Sanatın nasıl tanımlanabileceği yūzyıllardır tartışıldı, hâlâ da tartışılıyor. Sanat kapsamı içine giren ūrūnlerin kapsamı tarihsel olarak genişliyor. Bu da sanatın devrimci bir eylem, bir manifesto olduǧu yönūndeki görūşleri gūçlendiriyor. Sanat, içinde bulunduğu çağa, onun değerlerine, tabularına, kurallarına ve sınırlamalarına meydan okudukça gelişti. Bir pisuvarı imzalayarak sergiye gönderen ve reddedilen, kutsal Mona Lisa’ya bıyık çizerek meydan okuyan, tabuları yıkan ve başarı kazanan Marcel Duchamp’ten, yaşarken yalnızca bir tablosunu satabilen būtūn zamanların en būyūk ressamlarından Van Gogh’a devrimci sanatsal eylem tarihsel olarak haklılıǧını kanıtlamıştır. Bu o an geçerli olan burjuva sanatının sınırlayıcı kurallarına, görūnmez yasalarına bir başkaldırıdır aynı zamanda.
“Sanat sūrekli bir hareket ve deǧişim içindedir. Maǧaraları resimleriyle dekore eden pre-historik sanatçılardan yeni canlandırıcı yollar aramıştır. Bazen Giotto, Leonardo ve Picasso gibi yalnız dehaların önderliğinde keşfedilmemiş yollarda yūrūr. Başka bir zaman bir grup sanatçı yeni sanatsal hareket yaratarak yeni artistik stil ve dūşūnceler keşfederler.”(Historia Ilustrada da Arte, 2013, Introdução)
Sanatın tarihi, sanat amacıyla çizilmiş olmasalar da pre-historik çağlarda magara duvarlarına yapılmış hayvan figūrlerine kadar uzanır. İspanya’daki Altamira mağarasından ‘bizon’ çiziminden, Fransa’daki Lascaux mağarasının duvarına çizilen ‘Kara İnek’e ve oradan Michelangelo tarafindan Sistina Şapeli’ne yapılan fresk’e kadar sanatın tarihi bir akışkanlık izler ve bu aynı zamanda diyalektik bir gelişim ve būtūnlūğū içerir.
Değişik halklar, uluslar kendilerini değişik sanat biçimleriyle ifade etmişlerdi. Mezopotamya’dan eski Mısır’a, antik Yunan’dan rönesans Avrupası’na Çin’den Japonya’ya insanın sanat yolculugu devam etmektedir.
Yazar Charles Bukowski, hayat ile sanat arasındaki farkı, sanatın daha katlanılabilir olmasıyla açıklıyor. Ayrıca şöyle der: “An intellectual says a simple thing in a hard way. An artist says a hard thing in a simple way. (Entelektūeller basit bir şeyi karmaşık söyler, sanatçı ise zor bir şeyi kolay)”*
Ondan esinlenirsek, aslında sanat, yaşadığımız hayatı daha katlanılabilir yapan bir eylemdir.
Kalıcı, yūzyıllara binyıllara dayanmış, sanat yapıtlarına bakarak onlar gibi ölūmsūz olmayı dūşleriz.
Statūkonun sanat aracılığıyla yıkılışı, aynı zamanda sanatın içinde bulunduğu çağdan etkilenmesi ve onu yorumlamasının da bir sonucudur. Örneğin Fransız Devrimi’nin sanat ūzerindeki etkisi de būyūk olmuştur. Devrim, o ūnlū “Halka Yol Gösteren Özgūrlūk” tablosunun ressamı Delacroix ile sanat tarihinin en ulu yapıtlarından birisi olan ‘Madrid’de 3 Mayıs 1808’ adlı tablonun yaratıcısı Goya’yı etkilemiş, onlardaki romantik coşkunluğu körūklemiştir.
Toplum altūst olduğunda, sanat buna kayıtsız kalamaz.
Yıllar önce sanat tarihi bölūmūne devam ederken ders kitabı olarak okuduğumuz kitaplardan birisi idi Gombrich’in ‘Sanatın Öykūsū’ başlıklı kitabıydı. Belki de bu konuda yazılmış en önemli ve derli toplu yapıtlardan birisi olmuştu.
Gombrich kitabına şöyle başlıyor: “Sanat diye bir şey yoktur aslında. Yalnızca sanatçılar vardır. Bir zamanlar bazı adamlar renkli toprakla bir mağaranın duvarına kabaca bizon resimleri çiziktiriyordu; bugün de bazıları boya satın alıp duvar ya da tahta perdeleri resimliyor ve daha birçok başka şeyler üretiyorlar. Tüm bu etkinlikleri sanat diye tanımlam ak ta hiçbir sakınca yok, yeter ki bu sözcüğün yer ve zamana göre birbirinden değişik anlamlara gelebileceği unutulmasın ve günümüzde nerdeyse bir korkuluk veya tapınma aracı haline gelen ve büyük S ile başlayan Sanat’ın var olmadığının bilincinde olunulsun.” (Gombrich, 2007: 16)
Burjuvazi bir sınıf olarak ortaya çıktığından bu yana sanat yapıtını alınıp satılabilen, tūketilen herhangi bir ūrūne dönūştūrmūştūr. Feodal dönemde de sanat yapıtı alınıp satılıyordu, ama daha sonra bu çok daha farklı boyutlara būrūndū. Aristokratlara özenen burjuvalar tıpkı onlar gibi portrelerini yaptırmışlar ve ellerindeki kapital ile sanatçıyı, kendi beğeni ve zevkleriyle, yönlendirmeye çalışmışlardır. Çoğu sanatçı istemediği halde onlara boyun eğmek durumunda kalmıştır. Van Gogh gibi boyun eğmeyenler ise hak ettiği değeri görmek bir yana dışlanmış ve aşağılanmışlardır. Sanat yapıtı kapitalizmin bu gūn geldiği asamada kūresel bir yatırım aracı, reklam sektörūnūn bir unsuru, hatta bir kara para aklama yönteminin bir aracına dönūştūrūlmūştūr. Bu kuşkusuz būyūk sanat yapıtlarının değerini dūşūrmez, ancak insanların sanat yapıtına yaklaşımını ve onların alışkanlıklarını doğrudan etkiliyor.
Fakat bu çağın başka bir özelliği daha vardı: sanatın sıradanlaşması, şey’leşmesi ve onun ūzerindeki kutsal örtūnūn kaldırılması.
Farklılığın sıradanlaşması
Farklı olma istemi sanatta önceleri bir reddedilmeye, kūçūmsenmeye ve aşaǧılanmaya dönūşūyordu. Örneǧin Van Gogh, Gauguin ve birçok sanatçının yaşadıǧı gibi. Ancak gūnūmūzde sanat anlamında farklılık sıradanlaşmıştır. Gombrich’in New Yorker dergisinde yayınlanan bir karikatūrū ‘Sanatın Öykūsū’ kitabına alması da işte bunu vurgulamak içindir; karikatūrde bir kadın sakallı bir ressama şöyle diyor: ‘Niçin sen de herkes gibi, hiç kimseye uymamak zorundasın?’
Gūnūmūzde sanat anlamında ne yapılırsa yapılsn, insanları şaşırtmıyor artık. Ancak bu, yapılan her şeyin sanat olduğu anlamına gelmiyor elbette. Sanat tarihi de modernizmden postmodernist sanata birçok aşamadan geçmiştir. Bir de buna çağın buluşu interneti ve bilgisayarda yapılan “dijital sanat” denemelerini katarsak iş iyice çetrefilleşir. Neyin sanat neyin sanat olmadığını bir kez daha dūşūnmeye başlarız.
Postmodern sanat anlayışının yaygınlaşması ile giderek, etik, estetik ve içerik arasındaki diyalektik ilişki kayboldu, belirsizleşti. Etik, estetik ve içerik dikkate alınmadı, yalnızca geriye biçim kaldı. Böylece içerik yerini tarza, derinlik ise yūzeyselliğe bırakıyor, varoluş performans gerçeklikse taklit oluyor, kesinlik belirsizlik belirleyicilik şūphelilik, dışadönūklūk ise benmerkezci bir yapıya būrūnūyordu. Tasarımın yerini ise şans alıyordu.
Pop-art’dan kavramsal sanata, eylemsel sanat’tan sūreç sanatına performans sanatına, vūcut sanatına, yeni ifadecilikten minimalizme, yeni kavramsalcılığa… kadar çeşitli akımlar birbirini izledi.
O kadar ki, İtalyan sanatçı Manzoni, babasının konserve fabrikasında yaptırdığı ‘Sanatçının Dışkısı’ çalışmasını satışa çıkarmıştı. Manzoni, 90 adet imzaladığı konserve kutusuna kendi dışkısını koymuştu.
Biçim de çok çeşitli varoluşlara yöneldi. Hatta ‘biçimsizleşti’, kendi hacminden bile yoksun kaldı. Sanat artık postmodern yaklaşımla bir “oyun” olarak görūlmeye başlandı. Sanatın içinde oyun hep vardı, ancak bileşenlerden yalnızca birisiydi, ancak yalnızca oyundan ibaret olduğunda kendi varlık nedenini de yitiriyor ve anlamsızlığa yelken açıyordu. Sanat yapıtında özgūnlūk – yaratıcılık aranmıyordu artık.
Sanatın tarihi, aynı zamanda insanın tarihidir. Sanat tarihini bilmeyen, insanlik tarihini de eksik anlayacaktır. Sanat tarihinde, binlerce yıl önce mağara duvarlarına çizilen hayvan figūrlerinden gūnūmūze kadar sanatın diyalektik gelişimi kendi içerisinde bir būtūndūr ve birbirinin ūzerinde yūkselmiştir.
Tarihsel olarak baktığımızda sanatın, (özellikle plastik sanatların) būyūk kitlelere ulaşamadığını, elit bir azınlığa seslendiğini saptayabiliriz. Gūnūmūzde ise burjuva sanatı, sanat yapıtını bir meta dūzeyine indirmiş ve bir yatırım, hatta kara para aklama aracına dönūştūrmūştūr.
Sanata ilgi duymayan, ondan biraz olsun anlamayan bir insan ne kadar bilgili, entelektūel, politik olursa olsun, dūnyayı anlama ve yorumlamada yetersiz kalacağı gibi, ikili ilişkilerinde de incelik ve estetikten yoksun olacaktır. Böylesi bir insan, iki tekerleği olmayan, motoru bozuk bir arabaya benzer; çok ses çıkarır, ama sesi estetikten yoksun ve rahatsız edicidir. Sanat, insan yaşamına yalnızca estetik, etik getirmekle kalmaz, aynı zamanda ona derinlik ve anlam da katar.
Öyleyse soralım sanat nedir? Ya da sanat ne için vardır?
Tolstoy, “Sanat nedir?” adlı kitabında şöyle yazıyor:
“Sanat, metafizikçilerin söylediği gibi; esrarengiz bir güzellik ideası ya da Tanrı’nın tecelli etmesi değildir. Sanat, estetik fizyologların söylediği gibi; insanın depoladığı enerjinin fazlasını açığa çıkardığı bir oyun da değildir. O, insanın duygularının dışsal işaretler yoluyla ifade edilmesi de değildir. O, hoşa giden objelerin üretimi değildir. Her şeyden öte, sanat bir haz değildir. Aksine, insanları aynı duygu etrafında birleştiren yaşam için, bireylerin ve insanlığın sağlık ve mutluluğuna doğru süren ilerleyişte, insanlar arasında vazgeçilmez bir birlik ve beraberlik vasıtasıdır.” (Tolstoy, 2008: Beşinci Bölūm)
Daha önce yazdığım bir makalemde şunları söylemiştim:
“Bir süre önce basında da gündeme gelmişti: İngiliz Daily Telegraph gazetesi 500 önde gelen sanat insanına, “Sizce son 100 yılın en önemli, en etkili sanat yapıtı hangisidir?” diye sormuş. Ankete katılanların yüzde 67’si Marcel Duchamp’in (1887-1968) ‘Çeşme’sini birinci seçmişti. 1917’de, New York’ta sergilenen ‘Çeşme’, erkeklerin çiş yaptığı bir pisuar. Duchamp, böylece “sanatçının bir nesneyi normal şartlarda bulunduğu yerden alıp, yeni bir adla yeni bir mekânda sergilemesiyle” dahi sanatın oluşabildiğini gösteriyordu. Her şey sanatın malzemesiydi.” (Anar, 2012)
Gūnūmūzde sanat yapıtı deyince ne anlaşılır?
Sanatın gökyūzūnden yeryūzūne indirilmesine katkıda bulunan birçok sanatçı olmuştur. Bir zamanlar sanat çoğunlukla dinsel öykū ve mitlerin etrafında kendisini var ediyordu. Yani gökyūzūnde geziniyordu bir anlamda. Kendi çağlarında sanatta devrim yaparak yol açan birçok sanatçı, sanatin kutsallığından sıyrılmasına ve yeryūzūne inmesine, artık “basit, sıradan” insanların ve her şeyin öykūsūnū anlatmasına katkıda bulunmuşlardı.
Eskilerde sanatın ne olduğu aşağı yukarı belliydi. Akademi kurallarına ve var olan geçerli sanat anlayışına uygun ūrūnler “sanat yapıtı” olarak niteleniyor, diğerleri dışlanıyordu. Ancak gūnūmūzde bu ölçūler çoktan tarihe karışmıştır. Artık katı kurallarla neyin sanat olup olmadığını belirleyemeyiz. Bunu yapacak olan tek ölçū tarihin kendisinden başka bir şey değildir. Geleceğe kalabilen yapıtlar sanat yapıtı olacaktır. Diğerleri evrenin sonsuzluğuna karışıp yitecektir.
“Bununla birlikte bir resmin bizi bir (Platonik) ideanın kavranışına gerçek ve aktüel bir nesneden daha kolay ulaştırmasını mümkün kılan şey-öyle ki bu sayede resim ideaya gerçeklikten daha yakın hale gelir-genel olarak sanat eserinin daha önce bir öznenin içine işlemiş (ve ondan geçerek bize ulaşmış) obj e olmasıdır. Dolayısıyla insan bedeni için hayvani besin, yani zaten hazmedilmiş yeşillik neyse sanat eseri de insan ruh u için odur.” diyor. (Schopenhauer:2013, 34) diyor.
Postmodernizm, modernizme bir alternatif olamadı, bununla birlikte kendi sanat anlayışını da oluşturdu.
“Kapitalizm, uzun sūre kuşkulu, saçma, karanlık bir şeymiş gözūyle baktı sanata. ‘Para getirmiyordu’ sanat. Kapitalist öncesi toplum har vurup harman savurma, gösterişli eğlenceler dūzenleme, sanatın desteklenmesi eğilimindeydi. Kapitalizm ise her şeyin titizlikle, başka bir sey görmezcesine, hesaplanması demekti. Kapitalist öncesi dönemde değişmeye yayılmaya elverişli bir özelliği vardı zenginliǧin, kapitalist zenginliğin ise durmadan birikmesi , yoǧunlaşması, durmadan kendini çoğaltması gerekiyordu. ” (Fischer, 1990: 43-44)
Kapitalizmle birlikte sanatçı bir anlamda “özgūrleşmişti”, feodal dönemde olduğu gibi sipariş ūzerine çalışmıyor ve kendi istediğini ūretiyordu. Ancak bu “özgūrleşme” bir yanılsamadan ibaretti, çūnkū sanatçı artik pazarın istediği şekilde ūretim yapmaya başlıyordu.
Sanat, özellikle reklamlarda tūketime yardımcı bir obje olarak kullanılmakta ve tūketilmektedir.
“1980’lerden itibaren devletin, sanat ve kültür alanını giderek küresel şirketlere devrettiği bir evreye girilmiş olup, bilhassa Reagan ve Thatcher sonrası uygulamaya konulan politikalar gereği sanat ve kültür alanının nasıl yönetildiğinin irdelenmesi, günümüzde sanat ve estetik alanında ortaya çıkan krizin de değerlendirilmesi açısından son derece önemli görünüyor.”(Şahiner, 2015:Ütopya)
Kuşkusuz sanata kimse sınır koyamaz. Ancak bu gūn sanatın kapsam alanı o derece genişletilmiştir ki, onun içine girmeyen hiçbir şey kalmamıştır neredeyse. Ancak bu, sanatın sınırlarını genişletmek yerine onu daraltmaktadır ve bir özgūrlūk değil, daha çok bir yanılsamadan ibarettir. Ne ve hangi amaçla yaparsanız yapın, ūrettiğiniz herhangi bir şeye sanat diyebilirsiniz, diğerlerinin dūşūnceleri de çok önemli ve belirleyici gelmez size. Sanatın sınırlarının bu denli genişlemesi onu bir belirsizliğe de itmiştir. Bu Dadacıların, Duchamp’in ūrettiği devrimci ve sanatın kutsallaştırılmasına karşı bir eylem değil, tam tersine bir belirsizliği doğuran ve onda būyūyen bir eylemsizliktir özūnde. Çūnkū sanat yapıtı ūretildiği donemle konjonktūrel, tarihsel ve etik bir bağlantı içindedir. Bu yūzden iki yūz yıl önce devrimci bir sanat yapıtı olarak görūlen bir yapıtın benzerini, bu gūn ūretirseniz, bu anlamsız bir yinelemeden başka bir şey olmayacaktır .
Sanat, gūnūmūzde egemenlerce sistem tarafından kullanılan ve sisteme yardımcı bir ek unsurdur, bir tūketim malzemesidir.
Andy Warhol, şöyle der: “Everything is beautiful, pop is everything.” (Her şey gūzeldir, pop her şeydir) **
Belki postmodern sanat anlayışını açıklamak için şöyle diyebiliriz Warhol’dan etkilenerek: Her şey sanattır, sanat her şeydir.
Sanat, bilgiyi de kullanarak özūnde etik ve estetikle birlikte gerçeğe giden yolun araştırılmasıdır bence. Bu araştırma, bilimsel araştırmadan daha çok haz veren, daha kolay anlaşılan bir yöntemdir aynı zamanda. Sanat, bilimle çelişmez ama ondan etkilenir. Gūnūmūzde teknolojinin sunduğu olanakları da kullanmaya başlar. Bir “photoshopart”, “dijital art”tan söz edilmesinin nedeni de budur.
Fischer, insanlar arasındaki bireyselleşmenin sonunda sanata geçmesinin kaçınılmaz olduğunu belirtirken, aynı zamanda, bu geçişin yeni bir sınıfın -insan kişiliğinin evriminde būyūk payı olan deniz ticaretiyle uğraşanların sınıfının- būyūk payı olduğunu vurgular. “Sanat insanı parçalanmış bir durumdan birleşmiş bir būtūne dönūştūrebilir. İnsanın gerçekleri anlamasını sağlar, onları dayanılır bir biçime sokmasında insana yardımcı olmakla kalmaz, gerçekleri daha insanca, insanlığa daha layık kılma kararlılığını da arttırır.” (Fischer: 1990: 41)
Kapitalizm sonuçta her şeyi olduğu gibi sanatı da metaya çevirdi. Artık sanat yapıtı, pazar kurallarına uygun olarak alınıp satılan bir metadan başka bir şey değildi. Ortaçağda aristokrasinin himayesinde olarak ona hizmet eden, sanatçı artık, piyasa kurallarına göre burjuvaziye hizmet ediyor ve yaptığı yapıtın her rengini her çizgisini buna göre hesap ediyordu. Būyūk ve görkemli aristokratların saraylarından burjuvaların modern evlerine ve pazara giren bir meta idi artık sanat yapıtı.
“Sanat eserlerinin metaya dönüşmesi ve bu şekilde alımlanması gibi, tüketim toplumunda metanın kendisi de imgeye, temsile ve gösteriye dönüşmüştür. Kullanım değerinin yerini ambalaj ve tanıtım almıştır. Sanatın metalaşmasının sonu, metanın estetize edilmesidir. Metanın baştan çıkarıcı ölümcül şarkısı, vaktiyle burjuva sanatının barındırdığı mutluluk vaadini yerinden etmiştir; tüketici Odysseus, tatmine ulaşacağını umarak kendini sevinçle meta denizinin sularına bırakır, ama aradığını bulamaz.” (Adorno, 2011: 38)
Palette dolar yeşili , yeni bir renk olarak yerini alıyordu.
Tarihsel olarak baktığımızda, toplumun yalnızca kūçūk bir kesiminin sanata ilgi duyduğunu ve sanatsal aktiviteleri izlediğini görūyoruz. Bazı popūler sanat dalları dışında elbette. Örnegin çoğunluğu ūcretsiz olan resim , heykel sergilerine giden kesim, belki de toplumun yūzde 1’ini geçmez. Ayrıca bunun dışında sanat aktivitelerinin çoğu ūcretlidir. Ortalama gūnde 8 saat çalışan insanların çoğu ise, sanatsal aktivite yerine futbol maçını ya da sosyal medyada zaman geçirmeyi yeğler.
Sanatın özgūnlūğūnū ve yaratıcılığını yitirdiğini söyleyenler varken, Jean Baudrillard’ın yayınlandığı dönemde ses getiren ve tartışılan “Sanat Dūnyasının Kurduğu Komplo” başlıklı çalışması, sanattan söz etmenin tūkenme noktasına gelmiş bir illūzyondan söz etmek anlamına geldiğine vurgu yapar. Baudrillard, çağdaş sanatın ikiyūzlūlūğūnun özetle zaten beş para etmez bir şeyken beş para etmeyen anlamsız, saçmasapan bir şey olmayı kendine hak olarak görmek, beş para etmeyen bir şey olmaya çalışmak ve yūzeysel terimler kullanarak yūzeysel bir şey olduğunu iddia etmekten ibaret olduğunu söyler. (Baudrillard: 2014)
Baudrillard, Hopper ve Bacon’u sevdiğini söylerken Andy Warhol’a ise hiçbir zaman bir sanatçı gibi yaklaşmadığını özellikle belirtirek şöyle der: “Başka bir deyişle sanat dūnyası önce devrimci bir eyleme -ready made- sahip çıkmış ve bu karşı bakış açısı doğrultusunda biçimler ūretilmiş, ancak geriye kalan ne varsa her şeye ticari ve estetik bir değer yūklenmiştir.” (Baudrillard: 2014)
Baudrillard’ın belirttiği gibi, örneğin Duchamp’in o zaman yaptığı devrimci bir eylemken, daha sonra Warhol ile birlikte metalaştırılmış ve ticari bir anlam yūklenmiştir.
Kuşkusuz her şey ticari bir metaya dönūşmūştūr. Kapitalizm, sanat yapıtını tūketilen ve kaçınılmaz olarak da bu sūreçte tūkenen bir meta olarak ele almıştır. Çūnkū tūketilen her şey sonludur. Duchamp’in burjuva sanat değerlerine karşı ūrettigi ready made yapıtlar bile sonuçta kapitalizm tarafından tūketilmeye, aşınmaya başlar. Sistemin özelliklerinden birisi de, kendi değerlerine karşı olan bir şeyi bile kendi çıkarları doğrultusunda kullanma çabasıdır.
Sanatın krizi ya da krizin sanatı
Sanat bir kriz içindedir, özellikle de son yıllarda. Özellikle sanat yapıtının bir metaya dönūştūrūlmesi ve teknolojik alandaki gelişmeler sanattaki krizi tetikledi. Sanatın krizi aynı zamanda sistemin ve daha geniş anlamıyla insanlığın, uygarlığın da krizidir. Yıllar önce Özgūr Ünivesite Forumu dergisinde yayınlanan makalemin başlığı da buydu: “Sanatın krizi insanlığın krizidir”
Alan Badiou, sanatı bir sonluluk yaratımı olarak görūr. Ona göre, sanat sonludur çūnkū birincisi kendini mekânda sonlu bir nesnellik olarak teşhir eder, ikincisi bir tamamlanmışlık ilkesine tabidir ve ūçūncūsū kadir olduğu mūkemmeliyetin tūmūnū kullandığını gösterir. Badiou şöyle der: “Dadaizmden situasyonizme yūzyılın avangardları, çağdaş sanatın gerçekleştirdiği işlemlerin içeriğine uygun birer isim olamamış, çağdaş sanata eşlik eden birtakım deneylerden ibaret kalmış, dūğūmlemeden ziyade temsil etme rolū oynamışlardır. Bu avangardlar, bir ara şema —didaktik-romantik şema— arayışından, umutsuz ve istikrarsız bir arayıştan başka bir şey olamadılar. Sanata son verme arzularıyla, sanatın yabancılaşmışlığını ve sahicilikten yoksunluğunu ifşa etmeleriyle, pekala didaktiktiler.” (Badiou, 2010: 18,21,22)
Postmodern sanatın kökleri Dadaizme de dayandırılır. Ancak Dadaizm, bir ara dönem ekolūdūr bence. Ne modernizme, ne de postmodernizme aittir. Dadaizm, bir isyandır. Dadaizmden bu yana sanatı yıkarak sanat yapma arayışı özūnde burjuva değerlerine karşı devrimci bir isyandır. Bu ūretilmiş yapıtlar, iddiaları öyle olmasa da birer devrimci sanat yapıtı oldular. Çūnkū tabuları, kuralları, şablonları būyūk bir cesaretle yıkmayı başardılar ve bu anlamda işlevlerini yerine getirdiler. Bu anlamda bence ‘umutsuz istikrarsız’ bir arayıştan çok, bir dönemin isyanını simgeleyen konjonktūrel sanatsal eylemler oldular.
Hatta sanatın sonunun geldiğini artık insanları şaşırtacak bir şey yapmanın imkânsız olduğunu savunanlar da vardır. Kuşkusuz sanatın sonu en en azından şimdilik gelmemiştir. Sanat, yalnızca kabuk değiştirerek yeni arayışlarla yoluna devam etmektedir. Ancak etkisi eskisi gibi midir o tartışılabilir.
Özellikle postmodernist anlayışın sanat alanındaki yansıması da yeni arayışlara, yeni bakış açılarının oluşmasına neden oldu. Ancak bu sanata yeni bir soluk aldırmadığı gibi, onun krizini tetikleyen etkenlerden birisi oldu. Çūnkū postmodern sanat 1960’lı yıllardan itibaren etkili olmaya başladığında özūnde modernizme de, onun sanat anlayışına da bir alternatif değildi ve olamadı da.
Bir yazımda kapitalizmi paranın sevgi ūzerindeki iktidarı olarak tanımlamıştım, kapitalizm aynı zamanda paranın sanat ūzerindeki iktidarıdır da.
Gūnūmūzde sanatın ne olduğunu tanımlamadan önce, onun ne olmadığını tanımlamak gerekir.
Erol Anar
Referanslar
*”Charles Bukowski Quotes”, www.brainyquote.com
**https://pt.wikiquote.org/wiki/Andy_Warhol
“Historia Ilustrada da Arte”, Publifolha, 2013, São Paulo, Introdução.
N. Hodge, “The History of Art, Painting from Giotto to the Present Day”, Arcturus, 2008, London.
Adorno,Theodor: “Kültür Endüstrisi Kültür Yönetimi”, İletişim Yayınları, 6. Baskı, 2011, İstanbul.
Schopenhauer, Arthur: “Gūzelin Metafiziǧi”, Say Yayınları, 2013, İstanbul.
Fischer, Ernst: “Sanatın Gerekliliǧi”, İmge Kitabevi Yayınları, 6. Baskı, Ocak 1990, Ankara.
Tolstoy,Leo: “Sanat Nedir?”, Şule Yayınları, 2008, İstanbul.
Gombrich, E. H: “Sanatın Öykūsū”, Remzi Kitabevi, 2007, Istanbul.
Şahiner, Rıfat: “Çağdaş Sanatta Temsiliyet Krizi: Çağdaş Kuramlar ve Güncel Tartışmalar”, www.e-skop.com, Ütopya, 2015, İstanbul.
Jean Baudrillard: “Sanat Komplosu”, 5. Baskı, İletişim Yayınları, 2014,
Badiou, Alan: “Başka Bir Estetik Sanatçılar İçin Kūçūk Bir Kılavuz”, Metis Yayınları, 2. Basım 2013, İstanbul.
Anar, Erol: “Mona Lisa’nın Bıyıǧı”, www.t24.com.tr, 2012.
