Bir süre önce darbe dönemini araştırmak amacıyla Brezilya’da kurulan “Gerçekleri Araştırma Ulusal Komisyonu” ile ilgili olarak, “Gerçeği, Belleği ve Adaleti Kurtarma Forumu” Koordinatörü Roberto Elias Salomão’na sordum:
Her şeyden önce şunu söylemek isterim: Gerçekleri Araştırma Komisyonu, Kongre tarafından onaylandı, daha sonra Başkan Dilma Roussef komisyon üyelerini tayin etti. Bu, kurumsal bir organdır. Parana Forumu ise, Brezilya boyunca yayılmış birçok benzerleri gibi eleştiren, bağımsız bir sivil toplum örgütüdür ve istenilen sonuçlara ulaşıncaya kadar Gerçekleri Araştırma Komisyonu’na olan destegini sürdürür.
Henüz Parana’da eyalet Gerçekleri Araştırma Komisyonu kurulmuş değil. Ancak, yakında eyalet hükümeti bu yönde bir tasarıyı onaylanması için yasamaya yollayacaktır.
Komisyon başkanının bir açıklamasını okumuştum: Komisyon’un bir rövanş istemediğini söylüyordu. Bu bağlamda, eğer Komisyon araştırmasında, darbe döneminde görevli bir işkenceciye ya da katile ulaşılırsa ne yapılacak?
Komisyonun kuruluşunu sağlayan yasa açıkça belirtir ki, Komisyon, işkence, insan hakları ihlalleri ya da diğer suçların cezalandırılmasından sorumlu değildir. Bununla birlikte Komisyon, iki yıllık çalışma raporu hazırlama sürecinde, tüm arşivlere ulaşma ve tanık çağırıp dinlemek yetkilerine sahiptir.
Yargılama ve cezalandırmaya gelince, Komisyon’un bulgularından yararlanarak, bu süreçte sorumlu olanları, kayıp ya da kurban yakınlarından herhangi bir vatandaş dava edilebilir ve bir yargı süreci böylece başlayabilir.
Parana eyaletinde Komisyon ne tür çalışmalar yapacak?
Dediğim gibi, eyalet Gerçekleri Araştırma Komisyonu yakında kurulacak ve bu Gerçekleri Araştırma Ulusal Komisyonu’nun önemli bir ayağı olacak. Yapılacak iş aynı: insan hakları ihlallerinden sorumlu olanları araştırmak, bulmak ve isimlendirmektir. Ayrıca, kayıpların akibetini araştırmak, siyasal baskının ve insan hakları ihlalelerinin sistematik olarak yapıldığı tesisleri ve yerleri tespit etmektir.
Gerçekleri Araştırma Ulusal Komisyonu’nda kimler bulunuyor ve bunların meslekleri nedir?
Ulusal Komisyon’un yedi üyesi şunlardır:
Gilson Dipp (Adalet Bakanı),
José Carlos Dias (Adalet eski Bakanı ve avukat),
Rosa Maria Cardoso da Cunha (Avukat),
Claúdio Fontelles, (Cumhuriyet eski Başsavcısı),
Paulo Sérgio Pinheiro (Sosyolog),
Maria Rita Kehl (Psikanalist ve yazar)
José Paulo Cavalcanti Filho (Avukat)
Eyalet Gerçekleri Araştırma Komisyonu da yedi üyeden oluşacak. Fakat üyelerin seçimini bizzat eyalet valisi yapacak. Biz Parana Forumu olarak bazı isimleri bu komisyona aday gösterebiliriz.
1979’da çıkarılan Af Yasası ile diktatörluk donemi sorumluları affedildi sanırım. Bu konuda neler söyleyeceksiniz?
1979 tarihli Af Yasası, kelepçelenmiş ve baskı altındaki bir Kongre tarafından onaylandı. O zamanlar hâlâ diktatörlük döneminde idik. Bu yasa ile, işkencecilere af getirildi. 33 yıl sonra şu an söyleyebiliriz ki, uluslararası insan hakları organlarının dile getirdiği şekliyle, işkence gibi insanlığa karşı işlenmiş suçlarda, zaman aşımı ve af yoktur.
Bazı diktatörlük dönemi mağdurlarının açıklamalarını okudum. Bunlara gore, Gerçekleri Araştırma Komisyonu’nun kurulması, büyük bir değişikliğe yol açmayacak. Bu konuyu siz nasıl değerlendiriyorsunuz?
Bu negatif değerlendirmeye katılmıyorum. Gerçekleri Araştırma Ulusal Komisyonu’nun kurulması, demokrasimizin güçlendirilmesi için büyük bir adımdır. Komisyon, kısa bir süre önce kurulmasına karşın, Brezilya’nin bütün bölgelerinde heyecanla karşılanmış, gerçek ve adalet taleplerinin yükselmesine neden olmuştur. Konu, hemen her gün medyanın gündemindedir. Son haberlere göre, Arjantinli kayıp yakınları, Komisyonumuz ile ilişki ve yardımlaşma içinde olmak istemektedirler. Bu, insan haklarının korunması için mücadelede, referans gösterilebilecek bir adım olabilir.
Latin Amerika’da askeri darbe yaşamış ükeler, yıllardır darbe dönemi ile yüzleşme içerisindeler. İşkence ve kayıplardan, cinayetlerden sorumlu olanlar yargılandı ve bunların bazıları hapsedildi. Brezilya’da da bu gerçekleşebilir mi?
Gerçekleşmesini bekliyorum. Komisyon’un hedefi yargılamak ya da cezalandırmak olmasa da, bu Brezilya toplumunun arzusudur. Bu iğrenç suçlarla, bir arada yaşanamaz.
Sizin de belirttiğiniz gibi, uluslararası insan hakları anlayışına göre, insanlığa karşı işlenmiş suçlar, -işkence gibi- zaman aşımına uğramaz. Bu süreç Brezilya’da nasıl işleyebilir?
Bu suçları işleyenlerin belirlenmesi ve yargılanması, zamana bağlı değildir. Bu gerçekleşirse, Brezilya için büyük bir sosyal ve politik ilerleme olacaktır. Fakat sadece geçmişe bakıp kalmayalım, işkence bugün de cezaevlerinde tutuklulara yaygın olarak uygulanmaktadır. Dün, bugün ya da yarın, işkence gibi igrenç bir suçun failleri yargılanmalıdır.
Teşekkürler sayın Salomão.
Ben teşekkür ederim.
Erol Anar
