“Psikolog Gordon Allport’a göre, sosyal psikoloji ‘insanların nasıl düşündüğünü, hissettiğini ve bireyin davranışlarının diğer insanların tavırlarından ne kadar etkilendiğini anlama ve açıklamayı amaçlayan bilimsel metotları kullanan bir disiplindir.”
ABD’li psikoloji profesörleri Elliot Aronson Timothy D. Wilson Robin ve M. Akert tarafından kaleme alınan “Sosyal Psikoloji” başlıklı kitaptan söz etmek istiyorum. Normal kitap standartıyla yaklaşık 1600 sayfalık geniş kapsamlı bir kitap. Sosyal psikoloji zaten ABD’de gelişen ve sosyoloji ile kişilik psikolojisi arasında yer alıyor. Kitap ABD’de ders kitabı olarak da okutuluyor. Ama kitabın dili gayet akıcı, örneklerle canlı tutulmuş ve keyifle okunuyor.
“Psikolog Gordon Allport’a göre, sosyal psikoloji ‘insanların nasıl düşündüğünü, hissettiğini ve bireyin davranışlarının diğer insanların tavırlarından ne kadar etkilendiğini anlama ve açıklamayı amaçlayan bilimsel metotları kullanan bir disiplindir. (1985) Sosyal psikoloji büyük oranda sosyal konularla ilgilenir. Örnek olarak: grup davranışları, sosyal algı, liderlik, sözsüz davranışlar, saldırganlık ve önyargı. Sosyal psikoloji yalnızca sosyal etkileri incelemez. Sosyal algı ve iletişim, sosyal davranışı anlamak için hayati bir önem taşır.”[i]
“Gün ağarmadan hemen önce Los Angeles’ın zengin bölgelerinden birinde mahalle sakinleri sarı bir evden yükselen feryatlar duydular. Bir kadın, “Lütfen öldürme beni!” diye bağırıyordu. Sonradan komşulardan bazıları azap dolu çığlıklar ve merhamet dilenen bağırışlar duyduklarını söyleyecekti, yine de hiç kimse neler olup bittiğini araştırmaya ya da bir şekilde yardım etmeye yeltenmemişti.
Hatta polisi arayan bile olmamıştı, iki ev ötede oturan bir kadın, çığlıkları duyduğunda balkona çıkmış ama hiçbir şey yapmadan geri girmişti. On iki saat sonra sarı eve bir tanıdık gelmiş ve içeride dört kişinin vahşice katledilmiş olduğunu görmüştü. Beşinci bir kişi ağır şekilde yaralanmış ve bu on iki saati kanlar içinde, yatağında yatarak ve bir komşunun parmağını kıpırdatıp yardım için 911’i aramasını bekleyerek geçirmişti (New York Times, 3 Temmuz 1981).
Sizce, yardım çığlıklarını duyan mahalle sakinleri neden hiçbir şey yapmadı? Bir an için durun ve düşünün: Bunlar nasıl insanlardı? Onlar gibi arkadaşlarınız olmasını ister miydiniz? Küçük bir çocuğunuz olsa onu bu mahalle sakinlerinden birine emanet eder miydiniz?..
Örneğin, Los Angeles’teki mahalle sakinlerine gidip neden polisi aramadıklarını sorabiliriz. Bu yaklaşımın sorunlu yanlarından biri, insanların kendi tepkilerinin ve duygularının kökenlerinden her zaman haberdar olmamalarıdır (Gilbert, 2008; Nisbett & Wilson, 1977; Wilson, 2002). Komşular, polisi aramaktansa yataklarına dönüp uyumayı yeğlemelerinin nedenini, büyük olasılıkla, kesin olarak bilmiyordur. Sağduyuya dayalı açıklamalarla yetindiğimiz sürece geçmiş olaylar hakkında fazla bir şey öğrenemeyiz…
Başka insanlan ne kadar sevdiğimizi etkileyen faktörler konusunda genel inanışın neler söylediğini ele alalım. Bir yandan ‘Tencere yuvarlanır kapağını bulur’ deriz. Benzer bir geçmişi ve ilgi alanlarını paylaşan insanların birbirlerinden hoşlandıklarını ve bir araya geldiklerini gösteren örnekler bulmak hiç de zor değildir. Diğer yandan “Zıt kutuplar birbirini çeker” de deriz. Farklı geçmişlere ve ilgi alanlanna sahip insanların birbirleriyle yakınlık kurduğu birçok örnek bulmak da zor olmayacaktır. Peki, hangisi doğru?
Benzer şekilde, ‘Acele işe şeytan karışır” sözüne mi inanacağız, yoksa ‘Erken kalkan yol alır’ sözüne mi. ‘Gözden ırak gönülden ırak’ mı diyeceğiz, “Aşığa Bağdat ırak gelmez” mi?..
Sosyal psikoloğun görevlerinden biri, şu ya da bu sonucu verecek belirli durumlar hakkında hipotez olarak adlandırılan, bilgiye dayalı tahminler yürütmektir. Tıpkı bir fizikçinin, fiziksel dünyanın doğasına dair hipotezlerini test etmek için deneyler yapması gibi, sosyal psikolog da toplumsal dünyanın doğası üzerine hipotezlerini, deneyler yoluyla sınar…”[ii]
Yukarıdaki uzun alıntı bu kitaptan. Sosyal psikoloji giderek önem kazanıyor, sosyoloji ile psikoloji arasında psikolojinin alt bir bölümü. Hem bireysel, hem de toplumsal davranışları anlamak ve sosyal etkileri incelemek adına çok önemli. Son yıllarda özellikle ilgi görmeye başladı.
Kitabın yazarları ABD’de bu alanda yanınmış akademisyenler. Kitap aslında ders kitabı formatında yazılmış. Ama akıcı olması, ve güncel olaylardan verdiği ilginç örneklerle sıkıcı bir kitaptan ziyade, bir öykü kitabı gibi neredeyse. Hem akıcı, hem de didaktik oluyor aynı anda bu kitap. Ben bir solukta okudum bu yüzden. Özellikle psikolojiye ilgi duyan okurlar için kaçırılmaz bir kitap diyorum. Özellikle “sosyal psikoloji nedir?” sorusunun yanıtını almak isteyen, bu kitabı okumalı.
Erol Anar
[i] Tuğba Bayram: Sosyal Psikoloji Nedir ?, 18 Haziran 2015, www.guncelpsikoloji.net.
[ii] Elliot Aronson, Timothy D. Wilson Robin, M. Akert: Sosyal Psikoloji, Kaknüs Yayınları. 1. Basım: 2012 İstanbul, s. 29-30.
