Okuduğum birçok kitapta, -gerek felsefe, gerekse fizik kitabında- bu terim geçiyor: Occam’ın Usturası (Ockham’ın Usturası)
Bu teori, temel olarak “Her şeyin birbirine eşit olduğu bir ortamda, en basit açıklama doğruya en yatkın olandır.” felsefesi üzerinde şekillenir. Bu bir çeşit kısaltma yasası.
14. yüzyıl filozofu Ockham’lı William tarafından ortaya atılmıştır. Occam’ın Usturası (Occam’s razor) diye geçer literatürde. Türkçe’de ise hem “Occam’ın usturası”, hem de “Ockham’ın usturası” diye geçiyor. Latince ‘Entia non sunt multiplicanda praeter necessitatem’ olarak ifade edilen ilkeye göre, zorunlu olmadıkça varlıkları çoğaltmamak gerekir.
Aslında bence en basit açıklaması, fazlalığı, gereksiz olanı “Kes at, daha basit olana yönel!” diye yapılabilir. Bu hem bilimlerde, felsefede uygulanan ve önemli bir yeri olan yöntem.
“Başka bir deyişle şöyle özetleniyor: Bir olayı, fenomeni açıklamak için kullanılacak olan iki açıklamadan daha basit olanı yani daha az varsayımda bulunanı tercih edilmelidir.”
Buna göre aynı zamanda, bir varsayım teorinin doğruluğunu arttırmazsa, tek etkisi teorinin yanlış olduğu ihtimalini arttırmaktır.
“Occam’ın Usturası, doğru olanı ve olmayanı belirten bir yasa değil, metodolojik bir ilkedir. Yani, en basit açıklamaların her zaman gerçek olan açıklamalar olduğunu ve en karmaşık açıklamaların herhangi bir durumda çürütülmesi gerektiğini önermemektedir. Bu nedenle, en basit açıklama her zaman doğru olmayabilir.”[1]
Eğer karmaşık olan teori yeterince doyurucu ve açıklayıcı ise, o teori tercih edilir, ancak yalnızca olguyu karmaşıklaştırmaktan başka bir işe yaramıyorsa, o takdirde daha yalın ve basit olan teori tercih ediliyor bu anlayışa göre. Burada önemli olan bir konu hakkındaki açıklamaları analiz etmek ve ona göre bir karara varmaktır.
Aslında hayatımızda ve düşünce sistemimizde o kadar çok gereksiz davranış, kişi, düşünce var ki, tıpkı bir usturayla kesip atar gibi bunlardan kurtulmamız gerekiyor.
“Ockham’ın Usturası’nı yalnızca açıklamacı bir teorinin atılabilir unsurlarını budamak için kullanmak gerekir, yani, fenomeni açıklamada genellikle faydası olmayan unsurları. Bu ustura açıklanacak olan fenomenin kendisini kesip atmak için kullanılmamalı (öyle yapılsaydı işler gerçekten de çok daha kolay olurdu). En aşırı davranışçılar bile böyle bir suç işlememişlerdir (davranışlarımızı budamazlar).”[2]
Carl Sagan prensipi olarak bilinen cümleye göre ise “Olağanüstü iddialar, olağanüstü kanıtlar gerektirir (extraordinary claims require extraordinary proofs).”[3]
“Bugüne dek Carl Sagan’a ait olduğu sanılan “Olağanüstü iddialar, olağanüstü kanıtlar gerektirir.” sözünün aslında ona ait olmadığını öğrenmek birçoklarına şaşırtıcı gelebilir. Cosmos belgeselinde dile getirmesiyle birlikte bilimsel kuşkucular arasında bir “Sagan Standardı” olarak benimsenen bu söz, aslında Marcello Truzzi’ye aittir… Yine Laplace, “Olağanüstü bir iddia için sunulan kanıtın ağırlığı, iddianın ilginçliğine uygun nispette olmalıdır” demiştir.”[4]
Bu prensip kime ait olursa olsun, Occam’ın Usturası ile ilişkilidir.
“Walter Chatton, “Üç varlık bir şey hakkında bir bildirimi doğrulamak için yeterli değilse, o zaman dördüncü bir şey eklenmesi gerektiğini savundu. Leibniz, Kant, Karl Menger de Occam’ın usturasıyla aynı fikirde değildi. Leibniz, “Varlıkların çeşitliliği azaltılamaz” dedi… Açıkçası bu ifadelerin hiçbiri, aslında Occam’ın Usturası’nın anlamıyla çelişmez, aksine, ilkeyi uygulamakta aşırı derecede hevesli davranmaya karşı bir uyarı görevini görür. Biri gereksiz, fakat sadece bunları ortadan kaldırmalıdır.”[5]
***
İkili ilişkilerimiz bize çoğu zaman karmaşık gelir, bizi görünmez bağlarla kuşatırlar. Ve neyin ne olduğunu karıştırır, işin içinden çıkamayız. İkili ilişkilerimizi sorgulayamaz, çözümleyemez ve anlayamayız artık. Aslında çoğu zaman bu konudaki düşüncelerimizin fazlasını ustura ile keser gibi atsak ve yalın, doğruya en yakın olan düşünceye ulaşabilsek, rahatlayacak ve ilişkilerimizi daha sağlıklı bir boyuta taşıyabileceğiz belki. En yalın, en basit ve mantıklı açıklamadan başlarsak, belki daha karmaşık olan sorunları da çözebiliriz.
Occam’ın Usturası’nı ikili ilişkilerimize de uygulayabileceğimizi düşünüyorum.
Vakit iyice geçmeden alalım Occam’ın Usturası’nı elimize ve ne varsa fazlalık hayatımızda kesip atalım, mantıklı ve en basit, yalın açıklamadan başlayalım kendimizi ve ilişkilerimizi yeniden tanımlamaya.
İkili ilişkilerimiz çoğu zaman yüktür sırtımızda. Şöyle bir düşünelim, örneğin sosyal medyadaki durumumuza benzer bu. Birçok kişi vardır sosyal medyada arakdaş olduğumuz. Ama bunların çoğuyla hiçbir şey paylaşmayız. Arkadaş olmuş olmamızın bir mantığı da yoktur. Ne bu kişiler sosyal medyada bizi takip eder, ne de biz onları. Bazen bu konuda “temizlik” yapmak aklımıza gelir ve birden fark ederiz ki arakadaş listemizin çoğu ile bir ilişkimiz yoktur. Bu nedenle kesip atarız böyle ilişkileri. Gerçek hayatta da bu böyledir. İlişkilerimizi kesip attığımızda bir anda rahatlarız. Sanki bizi çürüten bir yaradan kurtulmuş gibiyizdir.
İşte Occam’ın usturasını elimize alarak “Unsurlar gereğinden çok çoğaltılmamalıdır.” ilkesinden hareketle “İkili ilişkiler ister gerçek hayatta, isterse sanal ortamda olsun gereğinden çok çoğaltılmamalıdır.” ilkesini uygulayabiliriz. Vururuz usturayı kesip atarız ilişkinin bizi saran iplerini. Böylece daha özgür ve rahatlamış hissederiz kendimizi de.
Hayat çoğu zaman yalındır, biz ise onu karmaşıklaştırırız. Ve hayatın ipleri bizi bağlara, bazen hareket edemez hale getirir. İşte o ipleri kesmek ve daha yalın, basit açıklamaları görebilmek için Occam’ın usturasına ihtiyacımız vardır.
Denildiği gibi hayat basit ve yalındır, onu karmaşıklaştıran bizleriz her zaman.
Erol Anar
Dipnotlar:
[1] Bruno Lazaretti (18 de julho de 2014). “O que é a Navalha de Occam?“. Mundo Estranho. Consultado em 15 de maio de 2017
[2] Ockham’ın Usturası (Basitliğin Erdemi), Zeno ve Kaplumbağa – Bir Felsefeci Gibi Düşünebilmek, Nicholas Fearn – Güncel Yayıncılık – 190 sayfa. felsefeokulu.wordpress.com
[3] Sir Arthur Clake: “Essays On Science and Society: Presidents, Experts, and Asteroids”, 5 June 1998, http://www.users.csbsju.edu
[4] ”Carl Sagan Standardı”nın Aslı: Olağanüstü İddialar ve Kanıtlar”, http://www.evrimagaci.org
[5] “Navalho de Occam”, https://pt.wikipedia.org/
Referanslar
Ockham’ın Usturası, https://tr.wikipedia.org
http://www.evrimagaci.org
www.users.csbsju.edu
felsefeokulu.wordpress.com
Navalho de Occam”, https://pt.wikipedia.org/
