Montaigne, ünlü “Denemeler”inde, Platon’dan 128, Lucretius’dan 149 ve Seneca’dan 130 alıntı yapmıştır ve başka yüzlerce alıntı da vardır kitapta. Bir kitap yazarak edebiyatın deneme türünü kuran ve beş yüz yıldır aşılamayan Montaigne neden bu kadar alıntı yapmıştı?
Çünkü deneme böyle bir türdür, yüz bin kez yazılmış konularda laf söyleyebilmek için, bu konuda başkalarının ne dediğini de bilmek zorundasınızdır. Edebiyatın en zor türü bence deneme’dir. Bir roman, bir şiir, bir öykü yazabilirsiniz, ama deneme yazmak için sürekli araştırmak, öğrenmek ve bilmek gerekir bazı konuları… Montaigne başkalarının dediklerinden yola çıkarak, kavramlar ve hayatın çeşitli konu ve yönleri üzerine kendi düşüncelerini eşsiz bir biçimde açıklamıştır.
Kendisini yıllarca şatosunda izole eden ve kitapların içinde okuyarak tek bir kitabı yazmaya çalışan Montaigne, kitabıyla birlikte hayatı ve kendisini tanımaya başlamıştır: “Ben kitabımı yaptığım kadar da kitabım beni yaptı.” der bu nedenle.
Tarihte bir kitap yazarak, onun kadar ünlü olan başka bir kişi yoktur belki. Bir kitap yazarak bir edebi tür yaratan ve beş yüz yıl sonra hâlâ gündemde olan başka bir yazar da… Peki nedir onu hep güncel kılan? Çünkü Montaigne hep insana dair şeylerden bahsetmiştir. Duygulardan, davranış biçimlerinden, insanın içinde bulunduğu hallerden… Dolayısıyla yüzyıllar geçse de insanın özünde yerleşmiş bu duygu ve davranışlar çok biçim değiştirmediğinden hâlâ günümüz insanına hitap edecek zenginliktedir.
O bir hazinedir, Romeo ve Juliette denildiği gibi “verdikçe çoğalan bir hazine”. Okudukça değeri artan ve yüzyılları aşan bir hazinedir Montaigne.
O, bir Rönesans insanıdır, özgür düşünceden, tartışmadan yanadır ve özgür düşüncenin gelişimine, aydınlamaya çok katkısı olmuş, birçok yazar ve filozofu etkilemiştir.
Tekrar tekrar okundukça şarap gibi değeri artar “Denelemer”in. İnsan her seferinde, insanların ve kendisinin başka yönlerini keşfeder.
Kitaptaki en sevdiğim sözlerinden birisi de şudur: “Kanunlar doğru oldukları için değil, kanun oldukları için yürürlükte kalırlar.”
Erol Anar
17 Temmuz 2018
Paraná
